Demans (Bunama) Hastalığı Nedir?
Demans, özellikle ilerleyen yaşlardan sonra beyin hücrelerinin hasarına ve kaybolmasına bağlı olarak ortaya çıkan bunama durumudur. Normal yaşlanmada beyin hücrelerinin kaybı normal bir süreçtir, ancak bu kaybın hızı ve miktarı artarsa beyin fonksiyonlarını yerine getiremez hale gelir ve bunama tablosu meydana çıkar. Demans, zihinsel becerilerde ki bozulmanın bireyin mesleki ve sosyal etkinliklerini etkileyecek kadar ciddi olan bir sendromdur.
Demans Kimlerde Sıklıkla Görülür?
Ailede demansı olan birey olması, beyin damar hastalığı için risk faktörleri (yüksek tansiyon ile yüksek kolesterol gibi, şeker hastalığı da) olması, sık sık kafa travması geçirme oluşur, düşük eğitim seviyesin de olup eğitimini tamamlayamamak, en önemlisi ise ileri yaş (80 yaş ve üstü) olan kişilerde daha fazla demans görülme ihtimali yüksektir.
Demans Hastalığının Belirtileri
- Kişilik değişikliği
- Dil ile ilgili sıkıntılar
- Bilinen ve basit işleri yapamama durumu
- Mesleki becerileri ve diğer aktiviteleri etkileyen bellek yitimi
- Yönelimin bozulması
- Yargılamada bozulmalar yaşanması
- Soyut düşünme ile ilgili sorunlar
- Kişisel eşyaların sürekli olarak farklı yerlere konması
- Duygu ve duygulanımda değişiklikler olması
Demans Hangi Fiziksel Fonksiyonları Etkiler?
Bunama, hafıza(bellek), dikkat eksikliği, konsantrasyon düşmesi, düşünme, planlama, konuşma gibi zihinsel fonksiyonları tetiklediği gibi yine beyinin fonksiyonu olan insan davranışlarını ve duygulanımları da etkiler.
Demans Teşhisinde Neler Yapılır?
En başta hasta ile ve onu en iyi tanıyan en yakını ile görüşme yapılması gerekir. Bu hastalığa kapılan kişilerin hayatına ait nelerin değiştiğini, neleri unuttuğu sorgulanır. Daha sonra bazı şekiller ile hafızası test edilir ve sayılar ile eskisi gibi ne kadar işlem yapabildiğini, şekilleri kopyalama becerisi ve daha birçok beyin işlevinin kontrol edildiği testler uygulanır. Bu testlere nöropsikolojik testler denir. Mutlaka her hastada tedavi edebilecek unutkanlık sebebi olabilecek tiroit hormonlarına ve vitamin b12 düzeyine bakılır. Demans olduğuna kanaat getirilir ise veya muayenede endişe ettirecek bir bulgu varsa Beyin MR’ı istenir.
Beyinde bir küçülme var mı ya da neresinde küçülme olduğunu incelenir. Ayrıca demans hastalarında PET denilen beynin çalışmasını belirten tetkikler de kullanılabilir. Beynin işlevlerinin azaldığı kısımlar da bu tetkiklerde de parlamanın daha da azaldığı gözlenir. Bu şekilde yapılan teşhis desteklenmiş olur.
Yaşlılık İle İlgili Unutkanlık, Demans Başlangıcı Olarak Adlandırılan Durumlar Nedir?
Yaşlanma ile kişilerde ılımlı bir unutkanlık olabilir. Yaşla alakalı unutkanlık tabir edilen bu durum devam etmediği sürece herhangi bir hastalığa yol açmayacaktır. Fakat bu tip hastaların devam etme söz konusu olup olmadığı konusunda düzenli olarak takip altına alınması gerekmektedir. Hafif kognitif bozukluk- halk arasında Alzheimer başlangıcı olarak bilinen tabloda hastanın kendisinin hafıza ile ilgili belli başlı bir yakınması yoktur. Genelde ailesi daha önce yapılan işlerinde az da olsa zorlandığı gözlemlediklerini belirtir, ancak yapılan unutkanlık ile ilgili testlerin sonuçları belir bir bozukluk ilerlemesi gözlenmemektir.
Bu duruma hafif kognitif bozukluk (hafif hafıza bozukluğu) denir. En çok merak edilen ve araştırılan konu bunun bunamaya (demans hastalığı) dönüşüp dönüşmeyeceğidir. Bir kısmının dönüşebileceği düşünülmektedir ve yılda bu hastaların çoğu ortalama olarak 10 hastadan birinin bunamaya (demans) dönüştüğü gözlemlenmektedir. Bu nedenle hastaların düzenli takip edilmesi gereklidir.
Unutkanlığın Bir Tedavisi Var Mıdır?
Bazı nedenlere bağlı olarak gelişen demansların tedavisi olabilir. Bunlar arasında tiroit hormonlarının az salgılanmasına bağlı unutkanlık, beyinde sıvı birikmesine bağlı ortaya çıkan unutkanlık, özellikle de b12 olmak üzere eksiklikleri yer alır. Diğer bunama hastalıklarından daha özel olarak Alzheimer’da maalesef henüz kesin bir tedavi olmayıp, esas amaç ilerlemenin yavaşlatıla bilinmesidir. Bu amaçla Alzheimer hastalarında aldığı ilaçlar sinirler arasında ki geçişlerde bulunan maddelerin hemen hemen aynı düzeyde olmasını sağlayacak ve hücre ölümünü yavaşlatacaktır. Ancak, süreci durdurmak ya da geri döndürmenin mümkün olmadığı söylemek gerekir.
Demansla Karıştırılabilecek Durumlar Var Mıdır?
Doğuştan gelen zekâ ile ilgili problemler demans değildir. Demans sonradan oluşur ve en sık olarak da ruhsal problemler, depresyon durumunda ki hastalar unutkanlık yakınması ile başvururlar. Ancak bu durumlar da demans değildir.
Demans ve Alzheimer aynı şey midir?
Alzheimer rahatsızlığı bir demans çeşididir fakat her demans Alzheimer hastalığı olamaz. Yani Alzheimer hastalığı gibi bunamaya neden olan birçok hastalık ve durum vardır. Alzheimer de hastaların en çok ve ilk olarak hafızasında sıkıntı oluşur. Zamanla bu unutkanlık yön bulamama, giyinememe, idrar tutamama, muhakeme yapamama ve çeşitli davranış bozuklukları da eklenir.
Bu hastalık için en önemli risk faktörü ileri yaştır. Alzheimer hastalığının görülme olasılığı yaşa bağlıdır ve ilerledikçe arması gözlemlenir. 65 yaş üstü gelmiş, 100 kişiden hemen hemen 8 kişisin de alzheimer hastalığı meydana gelmektedir. 85 yaş üstü gelmiş kişilerde görülme sıklığı oranı daha fazla olabilmektedir. Alzheimer hastalığı beyin hücrelerinin planlanandan daha erken meydana gelip ölmesinin sebebiyle olmaktadır.
Yaş ilerlemesi ile beraber her kişide beyinde hücre ölümü olur ama Alzheimer hastalığında bu süreç yaşa göre beklenenden de daha hızlı olabilmektedir. Alzheimer hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir, bir kanser hastalığı değildir.
Hasta Yakınlarına Ne Önerilir?
İnsanlar çok sevdiği yakınlarının bazı yeteneklerini kaybetmesine üzülür, değişen tavırlara hasta yakınlarının tanıklık etmesi onları etkilemektedir. Bazen hasta yakınlarını zorlayabilecek, hastada hırçınlık ve bakımı ile ilgili sıkıntılar ortaya çıkabilir. Tüm bu olanlar ile baş etmek yıpratıcı olabilir. Kızgınlık hissedilebilir, öfke patlamaları yaşanabilir hatta aile içi çatışmalarda olabilir. Ancak unutulmamalıdır ki demans hastaları bu zor günlerinde destek almalıdır ve ailenizde görev dağılımı yapmalısınız.
Demans hastaları günlük yaşamında ki rutinleri (banyo yapma, yemek yeme, giyinmek gibi) unutabilir. Siz bu konuda onlar için yapmak yerine onlara yol göstererek hatırlamasını sağlamalısınız. Onlar ile iletişim kurarken anlayacağı şekilde konuşmaya çalısın ve dikkatini size verdiğinde emin olun. Onlar konuşurken sözünü kesmeyin, yüzüne bakın ve kelime bulamadığı durumlarda zarifçe onlara yardım edin. İleri demans hastaları tuvalet ihtiyacı olduğunu fark edemez ya da tuvaletin yerini veya nasıl kullanılacağını bilemez. Siz bu konuda onlara gün içinde hatırlatmalar yapın. Kişisel hijyen, giyinme yemek yeme ile ilgili konularda yardımınız gerekebilir, yardım edin ancak destekleyici olmaya çalışın.
Demans hastaları uyku problemi, gece huzursuzlukları yaşayabilir. Gece olduktan sonra kafa karşılıkları oranı artar. Hastalığın devamın da hayaller görme, olmayan olaylara inanma gibi belirtilerde vardır. Endişelenmeyin uyku bozukluklarına ve kafa karışıklıklarına ilaçlar ile müdahale etmek çok basittir. Ayrıca kafa karışıklığını azaltmak için de sürekli bulunduğu yeri hatırlatınız. Hastanızın sürekli üzerinde taşıyacağı künyesinde kimlik ve acil durumlarda aranabilecek bir yakınlarının telefon numarası güvenlik açısından önemlidir.